İnsanlar çeşitli faktörlere bağlı olarak doğal ve kimi zaman zorunlu olarak belli konularda birbirinden farklı düşüncelere sahip olur. Tarih boyunca görülen bu durum insanların ilmi birikimlerini arttırıp, medeniyetlerin gelişmesini sağlarken, aynı zamanda uzlaşmaz, hoşgörüsüz tavır alışlarla tarih boyunca ölümlerin, medeniyetlerin gerilemesinin de sebebi olmuştur. Farklı düşünmeye gösterilen tavır toplumların her açıdan yükselişi ya da gerileyişinin temel sebepleri arasında olduğundan ihtilafın bereket ve canlılık getirebilmesi için belli doğruluk standardı olan ahlaki davranış kurallarını bilmek, öğrenmek ve şiar edinmek gerekiyor.
İslam toplumunun özellikle Fıkıh alanında Resulullah’tan günümüze kadar ortaya çıkmış belli başlı ihtilaf konularını, bu ihtilafların uzlaşma yoluyla karşılıklı saygı ve ahlaki tavırla nasıl çözüldüğünü bize güzel örneklerle anlatan ‘’ İHTİLAF’’ Mahya Yayınlarında 2. Baskısını yaptı. İbrahim Kapaklıkaya’nın güzel çevirisi ve okunmayı kolaylaştıracak baskısı ile bir kerede okunabilecek bir kitap olan İHTİLAF, doğru davranış standartlarının onlarca örneğini önümüze serdiği için tekrar tekrar okunması gereken bir kitap.
İHTİLAF, özellikle “Bilginin İslamileştirilmesi” düşüncesini savunan İsmail Raci Faruk’inin öğrencilerinden olan Prof. Dr. Taha Cabir Alvani tarafından kaleme alınmış ve ilk kez 1986 yılında yayınlanmıştır. Irak doğumlu ve muhalif bir kişilik olarak bilinen Alvani, Ezher Üniversitesinde Şeriat ve Hukuk okumuş, Irak ve Riyad’da çeşitli üniversitelerde hocalık yapmış; Baas rejimine karşı olduğu için Iraktan uzaklaştırılmıştır. Daha sonra başkanlığını üstlendiği “Uluslararası İslam Düşüncesi Enstitüsü”nün kuruluşundaki çalışmalara katılan Alvani, ABD’de birçok ilmi kuruluşta çeşitli görevler almış, bilginin İslamileştirilmesi, İslam’da ihtilaf, faklı din mensupları arasındaki diyalogun geliştirilmesi gibi çalışmalar yürüterek İslami bilimler alanında yeni sahaların açılmasını sağlamıştır.
Müslümanlar arasında ihtilaf konularının işlendiği kitabın önsözünde, İHTİLAF’ın yazılış amacı şöyle açıklamıştır: ’’İslam dünyasındaki birçok grubun siyasi baskılar altında bölünmesi, bölünen tarafların muhalif gruplara dönüşerek kendi içlerinde sayısız İslami parti, dernek ve hizipler oluşturmalarıydı. Bu grupların kendilerine özgü gündemlerinin yanı sıra her bir grubun hedefi; kitlelerin desteğini kazanabilmek için diğerlerini devre dışı bırakmaktan başka bir şey değildi….”
Küçük hacmine rağmen doyurucu bilgiler içeren “İHTİLAF” on bölüm halinde, her bölüm kendi içinde çeşitli başlıklara ayrılarak yazılmış. İslam Ümmeti’nin içinde bulunduğu en büyük hastalığın uzlaşmazlık ve ihtilaf olduğunu belirten Alvani, hastalığa ilişkin tespiti, teşhisi yaptıktan sonra bu ahlaki hastalığı giderecek, ilim ile ahlak arasında bağlantıyı kurmayı sağlayacak nitelikte somut tarihi örnekler vermektedir.
Kitapta İhtilaf, Hilaf, Diyalektik (Cedel) ve İkilik (Şikak) gibi kavramlar karşılaştırılıp, bu kavramlar arasındaki farklılıklar da dikkate alınarak, kabul edilebilir ve kabul edilemez farklılıklar ortaya konulmuştur. Görüş farklılıklarının kendi doğal sınırları içinde kalması ve insanların bu farklılıkları ifade etmede, yönetmede doğru ahlak kurallarına uygun davrandıkları takdirde faydalı sonuçlar ortaya çıkarabileceğine değinen Alvani, yıkıcı ihtilaflara kaynaklık eden sebepleri de anlatmış.
Tarihsel Şartlar başlıkları altında öncelikle Asr-ı Saadet döneminde sahabeler, Resulullah’ın vefatından sonra hem birinci kuşak hem de ikinci kuşak Müslümanlar arasında ihtilaflara neden olan yorum farklılıkları ve bu yorum farklılıklarının nedenlerine değinilmiştir. Resulullah’ın vefatından sonra ortaya çıkan halifelik, zekat, namaz ve diğer birçok konuda ortaya çıkan ihtilaflar ve bu ihtilafların çözümlerinde izlenen ahlaki yaklaşım, zengin örneklerle anlatılmış ve bu dönemlerin ihtilaf ahlakının belirgin özellikleri ortaya konulmuştur.
Kitapta, hicretin birinci yüzyılının sonundan üçüncü yüzyılın ortalarına kadar ortaya çıkmış düşünce ekollerine ve temsilcilerine değinilmiş. Özellikle İslam dünyasının her yerinde takipçileri olan, prensipleri ve fıkhi hükümleri halen sorunların çözümünde ve fıkhi kararların alınmasında etkisi görülen imamlar Ebu Hanife, Malik, Şafii ve Ahmed ibn Hanbel’in hukuk okulları anlatılmıştır. Hukuk üretmede kullandıkları metodolojiler, temel ilkeleri ile birlikte ortaya konulmuştur. Alimler arasında görüş ayrılıklarına neden olan doğal farklılıklar, siyasi gelişmeler, dilsel ve hüküm çıkarmada kullanılan ilke ve kurallara ilişkin faktörler anlatılmıştır. Alvani bu bağlamda imamların belli bir konudaki görüşlerini ortaya koyarken aynı konuda kendisinden farklı düşünen diğer bir mezhep imamına yaklaşımı ve bu örnek davranışların ihtilafları nasıl engellediğini tespit etmiştir. Ayrıca ortaya çıkan ihtilaflarda gösterilen entelektüel olgunluk ve bilgece yaklaşımın bereketli sonuçlarını bu mukayeseli çalışmasıyla bizlere göstermiştir.
İslam tarihinde fıkıhta analitik düşüncenin sona ermesiyle taklit döneminin başlamasında yaşanan kısırlığa değinen yazar, günümüzdeki ihtilafların çözümünde gerekli ahlaki davranış kurallarını da göstermiştir.
Örnek alındığında dostun sevgisini arttıracak, düşmanı dost kılacak, şerrinden emin olunacak, içinde bulunduğumuz mezhep kavgalarına son verecek nitelikte ahlaki davranış standartlarını önümüze seren İHTİLAF, özellikle çağdaş Müslümanlara İslam tarihindeki bazı önemli şahsiyetleri, alimleri anlama ve hoşgörünün üstün örneklerinigösterirken, fıkhi konulardaki ihtilaflara odaklanmakta, İslam ümmetinin bugün hâlâ içinde bulunduğu siyasi ihtilaf konularına çok az değinmektedir.
Yazarın da belirttiği gibi ihtilaf konusuna yararlı bir giriş niteliği taşıyan eserin devamı olabilecek ve özellikle siyasal alandaki ihtilafları konu edinen çalışmaları geçtiğimiz günlerde Hakk’ın rahmetine yürüyen Alvani’nin öğrencilerinden beklediğimizi belirtelim.

11.03.2016